Urządzenia kluczowe były
pierwszymi urządzeniami służącymi do zwiększenia bezpieczeństwa ruchu
kolejowego. Umożliwiły zastosowanie zależności mechanicznych do nastawiania
przebiegów. Stosowane od połowy XIX stulecia przetrwały w konstrukcji prawie
niezmienionej do dzisiaj. W urządzeniach ręcznych kluczowych zwrotnice
nastawiane są ręcznie, przy pomocy zwrotnika, przez co budynki nastawni muszą
być parterowe, a okręgi nastawcze możliwie małe. Zwrotnica wyposażona wyłącznie
w zwrotnik nie zapewnia bezpiecznych warunków ruchu pociągów i dlatego musi być
dodatkowo zabezpieczona. Do tego celu służą zamki zwrotnicowe. Zwrotnice i
wykolejnice przejeżdżane przez pociągi oraz zwrotnice znajdujące się w drodze
ochronnej są zaopatrzone w zamki, za pomocą których na czas przejazdu pociągu
zamyka się je w odpowiednich położeniach. Klucze z tych zamków umieszcza się -
w zależności od stacji - na tablicy kontrolnej kluczy czynnych, skrzyni
kluczowej wiszącej lub stojącej. Klucze od zamków i spon iglicowych czasowo
założonych umieszcza się na "tablicy kluczy do zamków zwrotnicowych i
spon iglicowych czasowo założonych".
Tablica kluczy czynnych jest
stosowana tylko do tymczasowych urządzeń srk - np. na czas przebudowy.
Do zawieszenia kluczy na tablicy są przeznaczone wieszadełka kluczowe,
odpowiednio dostosowane do formy i wycięcia klucza. Ma to na celu zapobieganie
omyłkom wynikającym przy zawieszeniu kluczy.
Każde wieszadełko w miejscu zasłanianym przez uchwyt klucza jest pomalowane na
czerwono, co ułatwia dostrzeżenie braku klucza.
Na tablicy narysowany jest również układ torowy ( plan stacji). Pod kluczami
narysowana jest tablica zależności. Prawidłowość ułożenia drogi przebiegu
sprawdza się tylko wzrokowo. Nie ma tutaj żadnych uzależnień mechanicznych.
W skrzyniach kluczowych klucz
przebiegowy lub przebiegowo-sygnałowy powinien znajdować się w zamku, wyjęty
zaś może być po włożeniu i obróceniu wszystkich kluczy które są uzależnione w
danym przebiegu.
Kluczy przebiegowych lub przebiegowo-sygnałowych przebiegów sprzecznych nie da
się równocześnie wyjąć.
Po przekręceniu ( i ewentualnym wyjęciu) klucza przebiegowego lub
przebiegowo-sygnałowego nie można wyjąć kluczy uzależnionych.
Zamki poziome ( znajdujące się po
prawej i lewej stronie skrzyni) są przeznaczone dla kluczy zamków sygnałowych
oraz dla kluczy zamków blokowych, umieszczonych pod blokami dania zgody lub
nakazu.
Zamki pionowe uzależniają klucze zamków zwrotnicowych, wykolejnicowych oraz
blokowych bloków otrzymania zgody.
Aby można było wyjąć klucz przebiegowo-sygnałowy A1, klucz zwrotnicowy 1+ musi
być włożony i obrócony w zamku zależności, wtedy bowiem nasadka 4 osadzona na
suwaku zwrotnicowym 1 przesunie się w górę i wyjdzie z wycięcia suwaka
przebiegowego 3.
Gdy dwa przebiegi sprzeczne nie wyłączają się przez odmienne położenie
zwrotnic, wówczas należy wykonać wyłączenie tych przebiegów za pomocą suwaków
wyłączających.
Suwak wyłączający 2 poruszany jest suwakiem przebiegowym 3 za pomocą napędu 5,
osadzonego na suwaku przebiegowym. W skośnym wycięciu napędu tkwi trzpień
suwaka wyłączającego 2. Gdy obrócimy klucz w zamku A1, wówczas suwak
przebiegowy 3 przesunie się w prawo, a suwak wyłączający 2 przesunie się w dół
i klucz A1 może być wyjęty. Klucz przebiegowy f2 nie da się wyjąć, gdyż
wyłącznik sprzecznych przebiegów 6 nie pozwoli na przesunięcie suwaka
przebiegowego 3 dla przebiegi f2 w lewo.
Kluczowe skrzynie stojące różnią
się od kluczowych skrzyń wiszących tym, że w górnej części mają umieszczone
drążki przebiegowe, służące do poruszania suwaków przebiegowych, a w dolnej
części - zamki zwrotnicowe, wykolejnicowe i sygnałowe, poruszające poprzeczki.
Suwak przebiegowy poruszany jest drążkiem przebiegowym w lewo dla jednego
przebiegu, w prawo zaś - dla drugiego przebiegu.
Skrzynia zależności zawiera - oprócz suwaków i poprzeczek - zawórki
blokowe oraz łączniki elektryczne drążków przebiegowych. Zawórki blokowe
stwarzają zależności między blokami elektromechanicznymi a drążkami
przebiegowymi.
Do zamykania zwrotnicy w jednym położeniu jest przeznaczony zamek pojedynczy,
natomiast zwrotnica zamykana w dwóch położeniach ma podwójny zamek zależności.
Tablica ta powinna znajdować się
na każdej nastawni. Nad wieszadełkiem kluczy jest czarne tło, na którym można
kredą wpisać numer zwrotnicy zamkniętej czasowo. Na tablicy tej można
umieszczać również plombowane klucze do pomieszczeń.
Sprawdzanie i utrzymanie skrzyni oraz
aparatów kluczowych.
Okresowe
sprawdzanie i utrzymania skrzyni i aparatów kluczowych obejmuje następujące
czynności:
Przegląd wszystkich elementów
zależności, dokręcenie śrub i nakrętek, zbadanie czy nie występują: znaczne
zużycie części i nadmierne luzy, sprawdzenie: czy suwaki są właściwie ułożone
i prowadzone, czy się lekko przesuwają i nie ocierają się wzajemnie.
Sprawdzenie zabezpieczenia
zawleczkami lub nitami wszystkich sworzni i nakrętek do takiego zabezpieczenia
przystosowanych.
Sprawdzenie zgodności rejestrów
(form i wycięć) kluczy czynnych i zapasowych wszystkich zamków wewnętrznych i
zewnętrznych z wykazem rejestrów kluczy, ze zwróceniem uwagi aby otwory na
klucze nie miały nadmiernych luzów i czy klucze nie są pogięte i uszkodzone i
czy mają właściwe oznaczenia
Sprawdzenie zamknięć, wykluczeń i
uzależnień blokowych zgodnie z tablicą zależności z jednoczesnym zbadaniem:
a.
czy w stanie zasadniczym (gdy nie jest
nastawiony właściwy przebieg) nie jest możliwe wyjęcie klucza przebiegowo -
sygnałowego (sygnałowego), przy czym uchwyt klucza nie powinien dać się obrócić
więcej niż do położenia poziomego,
b.
gdy jest wyjęty klucz przebiegowo - sygnałowy (lub
przełożony drążek przebiegowy), czy nie jest możliwe wyjęcie kluczy, które w
tym przebiegu powinny dać się obrócić więcej niż do położenia poziomego.
c.
czy nie jest możliwe jednoczesne wyjęcie kluczy
przebiegowo - sygnałowych (lub przełożenie drążków przebiegowych) dla dwóch
przebiegów sprzecznych nie wyłączających się przez odmienne położenie zwrotnic.
d.
czy nie jest możliwe przełożenie drążka przebiegowego,
mimo że blok otrzymania zgody lub nakazu, od którego przebieg jest uzależniony,
pozostaje w stanie zablokowanym.
e.
czy nie jest możliwe cofnięcie drążka przebiegowego, mimo
że blok dania zgody lub nakazu odnoszący się do nastawianego przebiegu został
zablokowany.
Oczyszczenie wszystkich części i
urządzeń, smarowanie części trących, rozbieranie, czyszczenie i smarowanie
zamków zależności w miarę miejscowych potrzeb.
Literatura:
1 - WTB-E10
2 - Instrukcja E-20
3 - "Mechaniczne urządzenia zabezpieczenia ruchu kolejowego". A.
Mikulski.